دیاگرام در معماری چیست؟

دیاگرام در معماری ابزاری است که به واسطه‌ی آن می‌توان ایده‌ها و روابط بین آ‌نها را به صورت نمادین نمایش داد. شما به عنوان کارفرما چقدر با انواع دیاگرام‌ها آشنا هستید؟ آیا می‌دانید هر دیاگرام در چه زمینه‌ای می‌تواند گره از ابهامات طرح و خواسته‌های شما باز کند؟! خب، باید بگوییم که بسیار طبیعی است اگر با این مفاهیم آشنایی ندارید، زیرا دیاگرام‌های معماری میتواند در ابتدا برای شما مبهم باشد و متوجه روند طراحی و منظور طراح نشوید هم‌چنین این دیاگرام‌ها اکثرا به صورت دو‌ بعدی و برای راحت‌تر انتقال دادن ایده‌ها بکار می‌روند و از آن‌ها به عنوان مدل استفاده نمی‌شود.

بنابراین در این مقاله توضیح می‌دهیم که دیاگرام‌های معماری چیست، چرا ساخته می‌شوند و چگونه طبقه‌بندی و مورد استفاده قرار می‌گیرند؟ همچنین با نمونه‌های مختلف از دیاگرام‌های معماری آشنا می‌شوید.

دیاگرام چیست؟

کلمه دیاگرام در زبان یونانی به معنای «مشخص شده توسط خطوط» است. دیاگرام‌ها از هزاران سال پیش استفاده می‌شدند، اما با گذشت زمان اشکال پیچیده‌تری به خود گرفتند. دیاگرام در واقع ایده شما را به صورت تصویری دو بعدی ارائه می‌کند، حتی اگر این ایده جسمی سه بعدی باشد. گاهی دیاگرام همراه با متن، شکل، خط و.... نیز هست.

امروزه ما از سه نوع دیاگرام اصلی استفاده می‌کنیم:

• دیاگرام‌های کمی: مانند نمودارهای میله‌ای و نمودارهای کلوچه‌ای که مجموعه داده‌ها را نشان می‌دهند و جزء اولین دیاگرام‌هایی هستند که در مدرسه با آنها روبه‌رو می‌شویم.
• دیاگرام‌های مفهومی: مانند نمودارهای جریان و نمودارهای وِن که روابط بین اقلام را نشان می‌دهند
• دیاگرام‌های شماتیک: مانند نمودارهای منفجر شده و نقشه های مترو که بهترین توصیف از تصاویر ساده شده و انتزاعی هستند.

دیاگرام‌های معماری از نوع مفهومی و شماتیک به حساب می‌آیند.

دیاگرام معماری چیست؟

دیاگرام‌های معماری برای به وضوح نشان دادن یک ساختمان، روابط بین عناصر آن یا هر روند مربوط به آن بکار می‌روند. آنها با استفاده از نمادهای بصری مفاهیم سخت و غیرقابل درک را به تصاویری مجزا و آسان برای فهم بهتر تبدیل می‌کنند. اما نه مثل یک زبان خاص که نیاز به یادگیری داشته باشد. روبرت سومول، نظریه پرداز معماری، در این باره می‌گوید که «دیاگرام‌ها دقیقاً بین فرم و کلمه عمل می‌کنند». همین خوانش ساده است که باعث می‌شود برای انتقال ایده‌ها به مشتریان در طول فرایند طراحی ساختمان بسیار مفید باشند.

هدف از دیاگرام‌های معماری چیست؟

دیاگرام‌های معماری بسته به زمان و نحوه استفاده از آنها عملکردهای متفاوتی دارند. در مراحل اولیه فرآیند طراحی به معماران کمک می‌کنند که ایده ذهنی‌شان را به صورت عینی روی کاغذ آورده و به نقاط ضعف و قوت آن پی ببرند و در صورت لزوم راه‌حلی اتخاذ کنند. با پیشرفت پروژه، مرجعی هستند که می‌توانند قدم به قدم در بخش‌های مختلف استفاده شود. پس در تمام مراحل طراحی و پس از آن ، از دیاگرام‌های معماری برای انتقال ایده‌ها به همکاران، مشتریان و عموم مردم استفاده می‌شوند.

طبق نظر فریزر شیلدز ماهیت انعطاف‌پذیر دیاگرام‌ها فرایند طراحی را تا آنجا که ممکن است از ملاحظات رسمی آزاد می‌کند. به عبارت دیگر، دیاگرام‌ها می‌توانند در حین کار به عنوان نشانگر مکان موقت عمل کنند، ضمن اینکه محدودیت‌ها و زمان طولانی نقشه‌های رسمی را نیز ندارند. مزیت دیگر دیاگرام‌ها این است که می‌توانند انواع مختلف اطلاعات را در یک تصویر نشان دهند.

انواع دیاگرام‌های معماری

اندرو چاپلین برای معماری 18 نوع نمودار پیشنهاد می‌کند که ما به بررسی 8 مورد آن می‌پردازیم:

دیاگرام پلان‌متریک (planimetric)

این‌گونه از دیاگرام‌ها در قالب نقشه و بدون ابعاد و اندازه‌های دقیق ارائه می‌شوند و به صورت شماتیک به کار می‌روند. این دیاگرام‌ها نشان‌دهنده مفهوم و عناصر فضایی از بالا و به صورت نقشه هستند. دیاگرام‌های پلان‌متریک اغلب فرم معماری را با برنامه، ترکیب فضایی و طرح مرتبط می‌کنند.

دیاگرام مقطعی (sectional)

این‌گونه دیاگرام‌ها به صورت مقاطع (برش عمودی) دو بعدی یا یک بعدی برای نشان دادن نحوه‌ی ارتباط فضاها با یکدیگر به کار می‌روند. این دیاگرام به سادگی می‌تواند نحوه‌ی تهویه فضا، ورود نور و همچنین سیرکولاسون فضایی (نحوه حرکت در فضا) را به مخاطب نشان دهد. اما باید توجه داشت که این دیاگرام نیز مانند پلان‌متریک شماتیک بوده و بدون اندازه‌گذاری‌های دقیق می‌باشد.

دیاگرام آکسونومتری (Axonometric)

معماران اغلب از دیاگرام برای نشان دادن ایده طراحی و روند طراحی برای رسیدن به طرح اصلی استفاده می‌کنند. همچنین از این دیاگرام برای نشان دادن طرح‌های جایگزین نیز استفاده می‌شود. مزیت این‌گونه دیاگرام‌ها در این است که موضوع طراحی را به صورت سه بعدی به مخاطب نشان می‌دهد و باعث می‌شود برای او قابل درک شود.

دیاگرام برنامه محور (Programmatic)

این دیاگرام مربوط به نحوه توزیع عملکردها (شامل برنامه و کاربری‌ها) در یک ساختمان است و برای تجسم نحوه ارتباط برنامه‌ها با فرم ساختمان ارائه می‌شود. این دیاگرام‌ها معمولاً نمودارهای پلان‌متری، مقطعی و آکسونومتری هستند و فرم ساختمان را با عملکرد مورد نظر هر فضا مرتبط می‌کنند.

دیاگرام بستر طرح (Contextual)

دیاگرام‌های زمینه‌ای شاید تا حدی انتزاعی به نظر برسند، زیرا وظیفه آنها نشان دادن ارتباط یک ساختمان با چیزی فراتر از خود و با چشم‌اندازی وسیع‌تر است. این نمودارها که نمایانگر ایده‌های انتزاعی از یک مفهوم کلی هستند، اغلب جزئیات کمتری نسبت به سایر موارد دارند. با این حال ابزار مهمی در توصیف پروژه‌های اطراف و جهانی هستند. به‌خصوص در شروع پروژه، زیرا می‌توانند انتظارها و نتایج نهایی را تعیین کنند.

دیاگرام سیرکولاسیون (Circulation)

یکی از کارآمدترین دیاگرام‌ها برای نشان دادن نحوه حرکت کاربران در یک ساختمان استفاده از دیاگرام سیرکولاسیون می‌باشد. با استفاده از این دیاگرام می‌توان ارتباط‌های عمودی (پله، آسانسور) و افقی (راهرو) ساختمان را به خوبی نشان داد.

دیاگرام سازه (Structural)

همان‌گونه که از نامش پیدا است برای نشان دادن ساختار فیزیکی و جزئیات سازه‌ی یک ساختمان به کار می‌رود. همچنین برای نشان دادن اینکه چگونه نیروهای نامرئی مانند کشش و فشرده‌سازی بر ساختمان اثر می‌گذارند. این دیاگرام می‌تواند به صورت‌های مختلفی مانند آکسونومتریک یا دیاگرام مقطع ترسیم شود.

دیاگرام انفجاری (exploded)

دیاگرام انفجاری یک تصویر، طرح کلی یا فنی یک شیء است که رابطه یا ترتیب مونتاژ قسمت‌های مختلف را نشان می‌دهد. این اجزای یک جسم را که با کمی فاصله از هم جدا شده‌اند یا به صورت یک نمودار منفجر شده سه بعدی در فضای اطراف معلق هستند، نشان می‌دهد. یک جسم به گونه‌ای نمایش داده می‌شود که گویی یک انفجار کنترل شده کوچک از وسط جسم منشعب شده است و باعث می شود اجزای جسم با فاصله مساوی از مکان‌های اصلی خود جدا شوند.

دیاگرام‌های معماری چگونه استفاده می‌شوند؟

مهم‌ترین استفاده دیاگرام‌های معماری کمک به تجزیه و تحلیل ساختمان یا فضای موثری است که می‌خواهیم ایجاد کنیم. به عنوان مثال، معماران ممکن است مجموعه‌ای از نمودارهای حبابی (که می‌توانند به عنوان پلانیمتریک، زمینه‌ای، مولد و ... توصیف شوند) را ترسیم کنند تا رابطه بین فضاهای مختلف در یک ساختمان را آزمایش کنند.

استفاده دیگر از دیاگرام‌های معماری این است که آنها می‌توانند به عنوان نشانگرهای موقتی عمل کنند که به پروژه اجازه پیشرفت می‌دهد. در واقع در روند انجام کار دائم جزئییاتی اضافه یا حذف می‌شود. دیاگرام این قابلیت را دارد که با افزودن و حذف راحت اطلاعات پابه‌پای معماران پیش رود و حتی تبدیل به فرم معماری شود.

آخرین و شاید بدیهی‌ترین استفاده از دیاگرام‌های معماری این است که افکار خود را به مشتری منتقل کنیم. گاهی اوقات یک تصویر گویای هزار کلمه است.